تصویر بزرگ قلعه پشتو هوراند
برای دانلود و دیدن تصویر اصلی و بزرگتر اینجا را کلیک کنید
هوراند در کتاب فرهنگ جغرافیای آذربایجان شرقی
موقعیت و حدود
هوراند از بخشهای تابعه شهرستان اهر، در 55 کیلومتری شمال شرقی اهر قرار دارد. این بخش از شمال و غرب به بخش کلیبر، از شرق به شهرستان مغان و مشگین شهر و از جنوب به اهر و مشگین شهر محدود است. فاصله ی آن از جاده ی اهر-کلیبر 23 کیلومتر است. مساحت این بخش 1670 کیلومتر مربع و ارتفاعش از سطح دریا 1520 متر است.
سابقه تاریخی
هوراند از بخشهای تاریخی و کهن شهرستان اهر است وجود قلعه های تاریخی و آثار باستانی چندی، این ادعا را ثابت می کند.
می گویند هوراند، مخفّف اهوراوند است که اهورا به معنای خداوند و روح حیات در ایران باستان بوده و «وند» پسوند نسبت باید باشد. با توجه به واژه اهوراوند، می توان چنین استنباط کرد که آیین زردشت، قبل از ظهور اسلام، در این منطقه رواج داشته باشد. و نیز احتمال دارد که هور به معنی خورشید و «وند» پسوند محل و مکان می باشد و می توان آن را به معنی محل تابش خورشید و نور دانست.
موقعیت طبیعی
هوراند در بخش مرتفع قرا داغ قرار گرفته است. معروف ترین کوهستان آن هشتادسر یا هشته سر است که در شمال واقع شده و 2908 متر ارتفاع دارد. دره های عمیق و کوهستان های بلند و مرتفع و صخره ای، سراسر این منطقه را پوشانیده است.
در دره های عمیق آن رودهای پرآبی که از برف سنگین کوهستانها سرچشمه می گیرند جریان داشته و تمام آبهای منطقه مزبور به سوی رود قره سو جاری هستند.
آب و هوای هوراند معتدل کوهستانی است؛ در تابستانها متمایل به گرمی و در زمستانها، در مناطق کوهستانی، سرد و پربرف می باشد ولی طول مدت یخبندان نسبتاً کم است. مناطق کوهستانی این بخش پوشیده از مراتع است و کوهپایه های آن را جنگلهای تنک و کم درخت فرا گرفته اند.
مسایل اقتصادی
به علت توع آب و هوا، حاصلخیزی خاک و وجود سنن کشاورزی در هوراند کشت غلات به صورت آبی و دیمی در کوهپایه های آن متداول است. محصول عمده ی این بخش، غلات، حبوبات، سیب زمینی، صیفی جات و تولید اقسام میوه است. از میوه های درختان جنگلی (گردو،گیلاس،انار،توت)، نیز در سطح نسبتاً وسیعی بهره برداری می شود.
کار 80 درصد مردم هوراند، کشاورزی، باغداری و دامپروری است. و 20 درصد بقیه، به خصوص جوانان و کودکان، به قالیبافی در کارگاهها می پردازند. از صنایع دستی این بخش می توان از اقسام بافتنی نظیر: گلیم، جاجیم، قالیچه و قالی نام برد.
آثار تاریخی
در دهستانها و روستاهای این بخش آثار باستانی چندی وجود دارد که اجمالاً بیان می شود.
1 . دهستان دیکله : که مرکز آن روستای چناب است و 44 روستای تابعه دارد از نظر تاریخی دارای اهمیت فوق العاه ای است. چناب، در دره ای با صفا قرار دارد و در یک کیلومتری غرب آن در پشت دو کوه سنگی، دره ای تاریخی به نام قوبول دره سی واقع شده است که در مقابل آن کوهستان هشتاد سر (هشته سر) قرار گرفته است. کوهستان هشتاد سر، مسکن یاران بابک خرمدین در ارسباران بوده است.
در این کوهها آثار متعدد قلعه های تاریخی و مرکز ستاد افشین در برزند و ارشه (ارشق) مشکین شهر، به چشم می خورد.
دره ی قوبول دره سی، جهتی شرقی-غربی دارد؛ رودهای کوچک و جویبارهای متعددی از این دره به سوی رود قره سو جاری است. دشت گسترده ی وسیعی به نام لشکرگاه یا میدان هوشنگ شاه در این قسمت واقع است که قطعات سفال شکسته و سنگ چخماق، مربوط به قرون اولیه هزاره اول قبل از میلاد مسیح، به طور پراکنده در آن دیده می شود.
در سمت جنوب و شرق روستای چناب، آبکندی عمودی و بلند از فرسایش رودخانه به وجود آمده است که در حدود 2 کیلومتر طول و بیش از 150 متر ارتفاع دارد. بر بدنه و بالای این آبکند، غارهایی موجود است که به گفته ی اهالی، یکی از غارها گنجایش دو هزار نفر را دارد. در سمت شرق روستا در پشت آبکند، زیارتگاهی به نام جال تالان وجود دارد. در حفاریهای این منطقه مجسمه هایی به دست آمده که اکثراً صورت مردان جنگی را دارند که دست بر سینه و در حالت عبادت یا خدمت ایستاده اند.
2 . دهستان یافت : در این دهستان قلعه و زندان قهقهه واقع شده است.(ر.ک.به قلعه قهقهه)
3 . تپه باستانی آغامال تپه سی : در قریه شکر لو در 30 کیلومتری شمال غربی هوراند و در کناره ی شرقی رود «جین سو» واقع شده است. این تپه به دوره اشکانیان و قرون اولیه اسلام منسوب است.
4 . مطلب تپه سی : مربوط به دوره اشکانی و اوایل اسلام در کناره شرقی جین سو و روستای شکرلو واقع شده است.
5 . قلعه تاریخی پشتو : این قلعه در سر راه اهر به هوراند در کنار روستای کوجان، قرار گرفته است.(ر.ک.به قلعه پشتو)
جاذبه های گردشگری هوراند
قلعه قهقهه : این قلعه در دهستان یافت از توابع بخش هوراند شهرستان اهر واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا 2500 متر مربع و دارای دیوارهای بلند طبیعی و در میان صخره ها واقع شده است. دور تا دور این قلعه پرتگاه خطرناک و عمودی شکل طبیعی بوده که گویی بدست بشر صخره ها پیرایش یافته است.در دهستان يافت از بخش هوراند شهرستان اهر ، نزديك روستاي گنجويه و قره آغاجلو ، بر فراز كوهي مرتفع و صخره اي ، قلعه و زندان قهقهه ( كهن دژ ) ساخته شده است . از روستاي گنجويه و قره آغاجلو تا دامنة قلعة قهقهه حدود 3 كيلومتر راه كوهستاني است . در سمت شمالي اين قلعه هفت برج و بارو بنا شده كه با ديوارهاي بلند و محكم محصور است . راه ورود به قلعه طوري ساخته شده كه بيش از يك نفر نمي تواند از آن بگذرد . سه طرف قلعه (جنوب ، شرق و غرب ) با ديوارهاي بسيار بلند و صخره اي مشرف بر پرتگاههاي طبيعي و خطرناك است . اين قلعه درك دورة صفويه محل نگهداري مجرمين سياسي بوده است .
قلعه پشتو: این بنا در روستای پیشتاب از توابع بخش هوراند در ارتفاع 3000 متری ساخته شده است و متعلق به دوره اورارتوها می باشد و تنها دارای یک ورودی بوده که مسیر آن دارای پله های سنگی است.حصارهای آن بسیار مرتفع و صخره ای است و دورتا دورش را پرتگاههای عمیق احاطه كرده است. تنها راه ورودی به قلعه معبری است از سمت شمال با 220 پله سنگی.در ساخت دیوارهای قلعه از سنگهای لاشه ای، ملات گل رس، ساروج و تعدادی آجر استفاده شده است. آثار بدست آمده از درون قلعه كه سفالهای بدون نقش و نگار قدیمی است، نشان می دهد كه این قلعه در اوایل تسلط اسلام بر منطقه ارسباران و قره داغ ساخته شده است. ازاین قلعه كه شبیه قلعه بابك و شاید همزمان با آن بوده است به هنگام نبرد با اعراب حاكم بر منطقه استفاده نظامی می شده است.
جنگل طبیعی تنباکولو: در بخش هوراند واقع شده و بعنوان یکی از مناطق جنگلی ارزشمند رویشگاه گونه های متنوع گیاهی و یکی از جاذبه های مهم گردشگری شهرستان به شمار می آید که سالانه پذیرای هزاران گردشگر می باشد .
منطقة تاريخي قوبول دره سي:قوبول دره سي در يك كيلومتري غرب قريه چناب از توابع هوراند ( دو كيلومتري جاده اهر – كليبر ) پشت كوه سنگي مرتفعي واقع شده است . در مقابل آن ، كوه هشت سر قرار دارد كه به روايتي مسكن اصلي بابك خرمدين بوده است . تپه تاريخي اژدها داش در اين دره قرار دارد . بر بدنه و بالاي آن غارهايي است كه به گفته اهالي هر كدام گنجايش بيش از 2 هزار نفر را دارد.
تپه باستاني اژدها داش:در دشت لشگرگاه هوراند از توابع شهرستان كليبر تپه بسيار كوچكي به شعاع تقريبي 15 و ارتفاع 5/1 متر وجود دارد كه در اصطلاح محلي به اژدها داش ( سنگ اژدها ) معروف است . از اين تپه آثاري مختلف از قبيل قطعات سفال و سنگ چخماق مربوط به قرون اولية هزاره اول قبل از ميلاد به دست آمده است.
سفر نامه قلعه پشتو از دیدگاه یک گردشگر
يكي از با ارزش ترين و جالب ترين آثار تاريخي بخش هوراند از شهرستان اهر قلعه پشتو يا پشتاب است كه بر بلندترين كوه بين روستاهاي پشتاب و كوجان قرار گرفته است . روستاي پشتاب در 12 كيلومتري غرب هوراند و 50 كيلومتري اهر واقع شده است. نرسیده به هوراند تابلویی کنار جاده وجود داره که مسیر قلعه رو نشون میده که یه راه کوهستانی خاکی در سمت راست جاده اصلیه. قلعه از هر چهار طرف توسط پرتگاههایی احاطه شده و تنها راه ورودي به قلعه معبري است از سمت شمال با 220 پله سنگي.
مسیر دسترسی
خیلی وقت بود قصد داشتم برم اینجا ولی فرصتش پیش نمیومد تا اینکه جمعه 26 مرداد فرصتی دست داد که برم این قلعه رو هم از نزدیک ببینم. هیچکدوم از دوستان منو دراین برنامه همراهی نکردن فقط شانس آوردم دوست خوبم آقای باباپور مسئولیت این برنامه رو بعهده گرفته بود و در نتیجه خیلی هم تنها نموندم و باتفاق ایشون به این قلعه سنگی صعود کردیم.
صخره های قلعه
ساعت حرکتمون از تبریز 6:30 صبح بود که بطرف اهر راه افتادیم ساعت 7:45 تا 8:30 برای صرف صبحانه در پارک اهر توقف کردیم. ساعت حدود 10 بود که به روستای پشتاب در پای کوه رسیدیم. همونجا توقف کردیم و بعد از بررسی کوله ها مسیر صعود رو در پیش گرفتیم تااینکه به صخره های قلعه برسیم. از اونجایی که هرچهار طرف قلعه توسط پرتکاه احاطه شده صعود به قلعه فقط از یه معبر کم عرض امکانپذیره و از سایر نقاط ، صعود به اون بدون استفاده از تجهیزات سنگنوردی امکانپذیر نیست. برای رسیدن به اون معبرهم باید صخره های قلعه رو دور بزنیم تا در ضلع شمالی آن به یه نردبان فلزی که توسط کوهنوردان استان تعبیه و نصب شده برسیم. بدون این نردبان، افرادی که آشنایی کافی با سنگ نوردی ندارن مثل من ، راحت نمی تونن اون قسمت رو صعود کنن.
نردبان فلزی که به همت کوهنوردان استان نصب شده
بعد از بالا رفتن از نردبان وارد معبر بسیار کم عرضی میشیم که باید چسبیده به سنک اون قسمت رو رد کنیم. در بخشی از این مسیر سیم بوکسلی روی سنگها نصب شده که بعنوان طناب ثابت بکار میره. بخشی از مسیر رو هم آقای باباپور طناب کشی کردن و با کمک اون طناب وسیم بوکسل از اون معبر رد شدیم و به پله های سنگی قلعه رسیدیم.
معبر باریک قبل از پله ها
پله ها کاملا داخل سنگ کنده شده و یه نرده سنگی هم براش در نظر گرفتن
در طول مسیر هم باز به جاهایی می رسیدیم که یا مجبور بودیم دست به سنگ بشیم و خودمون رو بکشیم بالا و یا بصورت چسبیده به سنگ و با احتیاط رد بشیم. کلا مسیر قلعه کاملا صعب العبوره و صعود به اون برای افراد مبتدی خطرناکه. خلاصه بعد از حدود2 ساعت کوهنوردی و دست و پنجه نرم کردن با سنگها و صخره های بزرگ به بالای قلعه رسیدیم که چیزی ازش باقی نمونده بود. تنها آثار باقی مانده از قلعه، همون پله های سنگی بعلاوه تعدادی حفره های کوچک و بزرگ در بالای قلعه است که گویا برای روشن کردن آتش و علامت دادن بکار می رفته. تا جایی که مشهود بود این قلعه بیشتر یه قلعه دیده بانی بوده تا مسکونی.
بهر حال منطقه قشنگی بود و به دیدنش و همینطور زحمتش میارزید. بعد از 15 دقیقه بطرف پایین حرکت کردیم و حدود ساعت 13:30 به روستا و پای ماشین رسیدیم. قرار شد تا ساعت 17 همونجا بمونیم. در نتیجه فرصت کافی برای نهار و چایی و استراحت داشتیم. ساعت 17 سوار ماشین شدیم و حرکت کردیم. ساعت 20:30 هم در تبریز بودیم.
در باره هوراند
درباره هوراند بيشتر بدانيم :
هوراند از ريشه اهوراوند به معني خداوند زيباييها آمده است تاريخ اين سرزمين به زمان اورارتورها برميگردد. آئين قبلي اين سرزمين زرتشتي بوده و بقاياي تاريخي بجا مانده در قلعه پشتو حاكي از آن ميباشد. و زماني نه چندان دور اين منطقه جزء جنگلهاي نادر جهان بود ولي در سالهاي اخير بعلت استفاده بي رويه از حجم جنگلها كاسته شده است.
هوراند یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی که در بخش هوراند شهرستان اهر واقع شده است. این شهر مرکز بخش هوراند است.
جمعیت شهر هوراند در سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۳٬۸۷۶ نفر بوده‌است که از این تعداد، ۱٬۹۴۶ نفر مرد و ۱٬۹۳۰ نفر زن بوده‌اند. هم‌چنین تعداد خانوارهای این شهر، ۹۰۷ خانوار بوده‌است.
دهستانهاي بخش هوراند به شرح زير مي باشد:
چهاردانگه:
آق‌براز • آلچالو • ارمک • ارنان • ازناب سفلی • ازناب علیا • ازناب خالصه • بال‌داغی • پیراسمیلو • تابستانق • تازه‌کند داودلو • تنباکولوق • توبین • تین • خان‌کندی • خوی‌سورق • داودلو • زیارلو • شیخ‌بران • صوفی • عزیزلو • عسگرلو • قره‌قیه شکرلو • قشلاق ارض‌بیگ • قلعه‌کندی • قمیشلو • قیه‌دیبی • کویر • گورم‌درق • مردی‌لو • ملالو • ملک‌درق • هلان‌صفرعلی • هوین • وروجن سفلی • وروجن علیا
دودانگه:
آوالان • اینجار • بزینان • پریجان • پشتاب • تازه‌کند نیق • تازه‌کند یافت • تقی‌کندی • جابان • جرزنگ • جعفرآباد • چرمه‌داش • خداقلی • دلقناب • ده‌رود • شغالان • شلوری • قتانلو • قره‌درویش • کرگس • کره‌میدان • کلی سفلی • کنبدان • کوجان • کورن • گولان • لغلان • محمدآباد • مزرعه گورا • ملاحونی • ملخاص • منجناب جدید • منجناب قدیم • میدانلار • نقدی • نیق • هرسبان • هوای • ویزناب • ویق • یدی‌بلاغ
ديكله:
آق‌دره • آمپار • آیدین‌لو • تازه‌کند نصیرآباد • جابان • چیناب • حوری‌درق • خلیفه‌لو • سلطان‌آباد • سنگرآباد • سیدبنه • قلعه‌جیق • کنده • لروم • لقمان • مجیدآباد • مرادلو • مزرعه جهانگیر • نوانسر • هلیلو
قلعه پشتاب از آثار تاریخی روستای پشتاب، در نزدیکی هوراند است. قلعه پشتاب (پیشتو، پشتو و پیشتاب هم نامیده‌شده) یکی از دژهای کهن در شهرستان اهر استان آذربایجان شرقی ایران است.
این قلعه در نزدیکی دهی به همین نام از دهات دهستان یافت بخش هوراند و در فاصله‌ای نچندان دور از راه هوراند بر بالای یک کوه صخره‌ای قرار گرفته و آثاری چون پلکان و اتاقکهای کنده شده بر سنگ از بقایای آن است.این قلعه بر روی یکی از کوه‌های بلند به نام هشت‌سر در ۱۲ کیلومتری هوراند و ۵۰ کیلومتری شمال شرقی اهر واقع شده‌است كه تنها یک راه باریک برای ورود دارد و در سه سمت دیگر آن پرتگاههای مخوفی دیده می‌شود که قلعه را نفوذ ناپذیر ساخته‌است. دیرینگی آن به دوره‌های اشکانی و ساسانی می‌رسد.
از محل این دژ قلعه قهقهه و دره رود قره سو که از پای آن می‌گذرد دیده می‌شود.(غالب دژهای منطقهٔ ارسباران از یک‌دیگر قابل رویت هستند و احتمالاً این دژها در ادواری و از جمله دوره جنبش خرمدینان آذربایجان که به احتمال قوی در تصرف آنان بوده‌اند به واسطه علایم آتش‌های شبانه با همدیگر ارتباط پیدا می‌کردند.)
قلعه قهقهه مابین روستاهای «کنچوبه» و «مشیران» و «قره‌آغاج چرچیلو» و در سمت شرق رودخانه «دره‌رود»، برفراز کوه بلندی ساخته‌شده‌است. این قلعه در ۸۰ کیلومتری مشگین‌شهر واقع شده‌است و برفراز قلعه، راه بسیار سخت و باریکی با سربالایی بسیار تنگ و تیز به‌طول تقریبی ۳ کیلومتر وجود دارد. این قلعه مکان حادثه‌ساز و پرماجرای اوایل حکومت صفوی بوده‌است که همواره نام آن بارعب و وحشت در دهان‌ها می‌گردیده‌است و در گوش‌ها می‌پیچیده‌است. چراکه زندان سیاسی در دورهٔ صفویه بوده‌است. مصالح ساختمانی این قلعه، همانند قیز قلعه‌سی (قلعه دختر) یا قافلان‌کوه میانه، از سنگهای رسوبی آجری و کرمی‌رنگ کاملاً تراشیده با ملات آهک و گچ است. در این قلعه ۵ استخر در بدنهٔ کوه کنده‌شده‌اند که آب باران در آن‌ها جمع می‌شود. در سمت بالا و در قلهٔ کوه، اتاق‌هایی با پایه‌هایی قطور که با آجر و سنگ ساخته شده‌اند وجود دارد که مخصوص فرمانده قلعه(کوتوال) بوده‌است. زندان قلعه، اتاقی است در بدنهٔ کوه که سه دیوار آن پرتگاه و از یک طرف به‌داخل قلعه راه دارد. در سمت شمال غربی قلعه برج هشت‌ضلعی برای دیدبانی ساخته شده‌است.
